Odpowiedzialność cywilna – jak działa i kogo chroni?

Co znaczy odpowiedzialność cywilna w życiu prywatnym?

Odpowiedzialność cywilna to obowiązek ponoszenia konsekwencji własnego zachowania, a czasami również zachowań osób, za które jesteś odpowiedzialny. Oznacza to, że odpowiadasz za czyny swoje, swoich dzieci czy zwierząt, ale sam także możesz oczekiwać odszkodowania np. od zarządcy drogi, na której doznałeś kontuzji, bo nie zadbał o utrzymanie jej w dobrym stanie.

Polskie prawo cywilne rozróżnia dwa rodzaje odpowiedzialności cywilnej:

• odpowiedzialność deliktową,
• odpowiedzialność kontraktową.

Odpowiedzialność cywilna deliktowa

Zasady odpowiedzialności cywilnej deliktowej (OC deliktowe) reguluje art. 415 Kodeksu Cywilnego, który mówi, że kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia. OC deliktowe dotyczy więc czynu niedozwolonego, działania lub zaniechania i jest konsekwencją zdarzenia, którego uczestnicy wcześniej się nie znali. Przykłady zdarzeń, w wyniku których powstaje odpowiedzialność cywilna deliktowa to m.in. uszkodzenie mienia (np. staranowanie ogrodzenia przez samochód, zniszczenie towarów w sklepie, wypalenie papierosem dziury w płaszczu innej osoby), ale także szkoda na osobie (np. popchnięcie innego narciarza na stoku, który upadnie i złamie rękę).

Kodeks cywilny przewiduje trzy zasady odpowiedzialności deliktowej.

1. Odpowiedzialność cywilna deliktowa na zasadzie winy. Domagając się zadośćuczynienia za szkodę, musisz udowodnić winę osobie, od której żądasz odszkodowania lub naprawienia zniszczeń. Wina to umyślne lub nieumyślne działanie naruszające prawa innych osób, niezależnie od tego, czy jego niestosowność wynika z przepisów, czy zasad współżycia społecznego. Winy nie ponoszą małoletni do 13. roku życia (art. 426 kc) oraz osoby niepoczytalne, które w chwili dokonania czynu znajdowały się w stanie niepoczytalności spowodowanej chorobą psychiczną, niedorozwojem umysłowym, czy przemijającymi zaburzeniami np. wysoką gorączką – za nie odpowiada opiekun. Także jeśli działasz w warunkach obrony koniecznej lub w stanie wyższej konieczności, jesteś zwolniony z odpowiedzialności na zasadzie winy.
2. Odpowiedzialność cywilna deliktowa na zasadzie ryzyka jest szersza od zasady winy, a zatem gdy domagasz się odszkodowania na tej zasadzie, nie musisz wykazywać winy „sprawcy”. Wystarczy, że szkoda wydarzyła się w którejś z poniższych, szczególnych sytuacji:

• szkoda wyrządzona przez podwładnego (odpowiedzialność zwierzchnika za szkody spowodowane przez podwładnego),
• wyrzucenie, wylanie, spadnięcie przedmiotu z pomieszczenia (np. gdy doniczka spadnie z balkonu na zaparkowany samochód – odpowiada ten, kto zajmuje pomieszczenie),
• zawalenie się budowli – tu odpowiedzialność ponosi posiadacz budowli,
• odpowiedzialność prowadzącego przedsiębiorstwo wprawiane w ruch za pomocą sił przyrody (czyli np. gazowni, elektrowni),
• odpowiedzialność samoistnego posiadacza mechanicznego środka komunikacji (czyli np. właściciela samochodu).

Prawo określa jednak wyjątkowe sytuacje, które mogą Cię zwolnić z odpowiedzialności na zasadzie ryzyka, np. gdy szkoda nastąpiła na skutek siły wyższej (katastrofy naturalne, wojna, zamieszki), wyłącznie z winy poszkodowanego lub z winy osoby trzeciej, za którą nie ponosisz odpowiedzialności.

Czytaj także: Darmowa podwózka czy podróż za grosik? Odpowiedzialność kierowcy wobec pasażera

3. Odpowiedzialność cywilna deliktowa na zasadzie słuszności dotyczy najczęściej szkód wyrządzonych przez zwierzę, którego jesteś właścicielem lub opiekunem, niezależnie od tego, czy było pod Twoją opieką czy uciekło. Poszkodowany ma prawo domagać się całkowitego lub częściowego pokrycia szkody. Przy rozpatrywaniu odpowiedzialności na zasadzie słuszności każdy przypadek bierze się pod uwagę indywidualnie, ze szczególnym uwzględnieniem porównania stanu majątkowego „sprawcy” i poszkodowanego.

Przeczytaj więcej na temat zasady winy i ryzyka OC.

Odpowiedzialność cywilna kontraktowa

Odpowiedzialność cywilna kontraktowa to z kolei zobowiązanie do poniesienia konsekwencji za szkody wyrządzone poprzez niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy, czyli kontraktu, np. gdy hydraulik źle zamontuje brodzik. Zgodnie z art. 471 Kodeksu Cywilnego dłużnik obowiązany jest do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, chyba że niewykonanie lub nienależyte wykonanie jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.

Odpowiedzialność kontraktowa nie ma zastosowania do odszkodowania za szkodę wyrządzoną na osobie. Ale z powodzeniem można ją zastosować w przypadku niewykonania remontu w terminie określonym w umowie, czy domagając się poprawienia montażu wspomnianego wyżej brodzika w łazience. Musi jednak zaistnieć związek przyczynowy między działaniem/zaniechaniem dłużnika a szkodą.

Czytaj także: Kiedy dziecko odpowiada za szkody?

Kiedy możesz domagać się odszkodowania?

Aby zaistniała konieczność naprawienia szkody, musi zaistnieć kilka niezbędnych warunków:

• szkoda musi mieć wymiar materialny, np. uszkodzenie ciała, zniszczone mienie,
• szkoda musi być wynikiem zdarzenia, które zgodnie z kodeksem cywilnym kwalifikuje się jako czyn niedozwolony,
• między zdarzeniem a szkodą musi istnieć związek przyczynowo-skutkowy.

Jeśli odpowiedzialność kształtuje się na zasadzie winy, musisz udowodnić winę osoby odpowiedzialnej za szkodę.

Jako poszkodowany możesz wybrać, w jaki sposób powinno nastąpić naprawienie szkody. Do wyboru masz dwie możliwości.

1. Przywrócenie rzeczy do stanu sprzed wyrządzenia szkody, np. naprawienie przez sprawcę uszkodzonego sprzętu.
2. Zapłatę sumy pieniężnej wyrównującej szkodę.

Czytaj także: Ochrona przed codziennymi szkodami – ubezpieczenie OC w życiu prywatnym.

Ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej (OC)

Towarzystwa ubezpieczeniowe oferują oprócz obowiązkowego ubezpieczenia komunikacyjnego odpowiedzialności cywilnej, także ubezpieczenia OC w życiu prywatnym oraz OC grup zawodowych. Polisy chronią przed nieprzewidzianymi wydatkami w przypadku wyrządzenia szkody.

Ubezpieczenie OC osób fizycznych w życiu prywatnym gwarantuje ochronę przed skutkami finansowymi szkód wyrządzonych nieumyślnie osobom trzecim lub w ich mieniu. OC w życiu prywatnym przydaje się jako element polisy mieszkaniowej, np. w sytuacji zalania mieszkania. Wówczas zapewni odszkodowanie np. sąsiadowi, któremu Twoje dziecko wybije szybę piłką. OC może być też częścią ubezpieczenia turystycznego (ubezpieczyciel pokryje szkody gdy, np. przez nieuwagę rozbijesz lustro w hotelu).

Przedmiotem ubezpieczenia OC zawodowego jest odpowiedzialność cywilna wobec osób trzecich za szkody spowodowane przez ubezpieczonego w związku z wykonywanym zawodem lub prowadzoną działalnością. Niektóre grupy zawodowe, m.in. zarządcy nieruchomości, inżynierowie budownictwa i architekci, adwokaci, organizatorzy imprez masowych, księgowi czy biegli rewidenci, mają obowiązek wykupienia OC, dla przedstawicieli innych zawodów jest to ubezpieczenie dobrowolne.

Przeczytaj też, co się dzieje, jeśli Uber miał wypadek.