Rowerzyści vs kierowcy. Kto powoduje większe zagrożenie na drogach? [RAPORT]

Gdyby opierać się tylko na tym, co czytamy w tabloidach i na temperaturze dyskusji między internautami, można byłoby faktycznie dojść do wniosku że na drogach trwa jakaś wojna kierowców z rowerzystami. Tyle, że akurat Polacy są w stanie pokłócić się na internetowych forach na dowolny temat. A jak wygląda sytuacja w twardej rzeczywistości? Rowerzyści vs kierowcy?  Kto powoduje większe zagrożenie na drogach?

Rowerzystów portret statystyczny

Jednoślady poruszane siłą mięśni zyskują w Polsce na popularności. Rocznie w naszym kraju sprzedaje się ponad milion rowerów (jesteśmy piątym rynkiem w UE), a ich lokalna produkcja wyniosła w 2014 roku aż 990 tys. sztuk. (dane GUS). Jednocześnie potencjał do rozwoju jest ogromny, bo na 1000 mieszkańców w Polsce przypada tylko ok. 300 rowerów, podczas gdy średnia unijna to 600, a nawet ten wynik jest grubo poniżej Holandii z jej 900 rowerami na 1000 mieszkańców.

Polacy są w stanie zapłacić za rower całkiem sporo – z danych największego polskiego serwisu aukcyjnego wynika, że w sezonie 2013 średnia cena roweru zakupionego na Allegro  wynosiła 660 zł (z uwzględnieniem rowerów używanych i dziecięcych).

Z czego wynika popularność rowerów? Świadomość ekologiczna w Polsce nadal jest niska, o czym najlepiej świadczy przykład marki Volkswagen bijącej rekordy sprzedaży nad Wisłą (mowa oczywiście o nowych autach), podczas gdy na całym świecie koncern ten zmaga się z konsekwencjami oszukiwania w czasie testów emisji spalin. Dlatego wydaje się, że rower jest sposobem na tani samodzielny transport i coraz więcej osób używa go regularnie w tym celu. Co czwarty Polak korzysta z roweru nie tylko rekreacyjnie, podczas gdy dla porównania rower wykorzystuje użytkowo co trzeci Duńczyk.

Infrastruktura lub jej brak

Hasło „rowerzyści na ścieżki rowerowe” stało się już tak popularne jak dawne „tiry na tory”. Ponieważ ścieżki rowerowe budowane są przez samorządy, trudno o dane w skali ogólnopolskiej, ale gołym okiem widać, że tras rowerowych w polskich miastach przybywa. Potwierdza to także poziom planowanych inwestycji – na przykład w Warszawie samorząd chce wydać w latach 2016-2017 aż 100 mln zł na budowę 100 km nowych ścieżek rowerowych.

Infrastruktura rowerowa w Polsce ma dwa poważne problemy.

Po pierwsze, w dużych miastach ścieżek jest całkiem sporo, ale nie tworzą one jeszcze spójnej sieci komunikacyjnej. Można to porównać do sytuacji z autostradami i ekspresówkami 10 lat temu – tu obwodnica miasta, tam kilkadziesiąt kilometrów wygodnej drogi, ale duże miasta nie były połączone autostradami czy trasami ekspresowymi.

Po drugie, ścieżki budowane są głównie w dużych ośrodkach miejskich, a na drogach lokalnych rowerzyści wciąż skazani są na współdzielenie jezdni z samochodami. Jednocześnie to właśnie w mniejszych miejscowościach rower jest częściej wykorzystywany użytkowo, z powodu mniejszych dystansów i mniejszej zasobności portfeli mieszkańców. Co nie znaczy, że w „Polsce powiatowej” ścieżki rowerowe ogląda się tylko w telewizji: także tam lokalne samorządy finansują budowę szlaków rowerowych (nawet w tak biednych regionach jak Bory Tucholskie), choć faktycznie jest ich wciąż za mało. „Problem poza dużymi miastami polega na tym, że najczęściej nie da się przejechać z punktu A do B bez wyjeżdżania na ruchliwą drogę. A właśnie poza terenem zabudowanym, gdzie pojazdy rozwijają większe prędkości, częściej dochodzi do śmiertelnych wypadków z udziałem rowerzystów” – mówi Aleksander Buczyński ze stowarzyszenia Zielone Mazowsze.

Blachosmrodziarze vs. pedalarze – wzajemne zarzuty

Dla stereotypowego kierowcy przeciętny rowerzysta to „pedalarz” – weganin, który nie ma pojęcia o przepisach ruchu drogowego, na rowerze jedzie ze słuchawkami na uszach, a prawa fizyki go nie obowiązują. „Podatku drogowego nie płaci, a z drogi chciałby korzystać” – głosił popularny mem internetowy.

Z kolei w oczach rowerzystów stereotypowy kierowca to arogant zamknięty w swoim „blachosmrodzie”, z którego rury wydechowej wydobywają się rakotwórcze substancje. Widok roweru na jezdni budzi w takim kierowcy niezrozumiałą agresję, która manifestowana jest mijaniem rowerzysty „na grubość warstwy farby” i przejeżdżaniem przez wyznaczone przejazdy rowerowe z zawrotną prędkością.

Jak jest w rzeczywistości? Ustawodawca zakłada, że każdy pełnoletni rowerzysta zna przepisy ruchu drogowego i kropka. O tym, że nie zawsze tak jest, świadczy widok rowerzystów na chodnikach, przejściach dla pieszych (tam, gdzie nie biegnie ścieżka rowerowa) oraz beztrosko pedałujących jezdnią równolegle do ścieżki rowerowej. Ciężkim grzechem jest jazda po zmroku rowerem nieoświetlonym. Przepisy są jednoznaczne: odblask nie wystarczy, trzeba mieć przednie i tylne oświetlenie roweru, a element odblaskowy na stroju jest mile widzianym dodatkiem.

Kierowcy zdecydowanie mają za mało wyrozumiałości dla rowerzystów. Jest ona konieczna, ponieważ cyklista jest niechronionym uczestnikiem ruchu i każdy wypadek to realne zagrożenie jego życia i z zdrowia. Dlatego konieczne jest zachowanie odpowiedniego odstępu przy omijaniu/wyprzedzeniu rowerzysty (tak, dotyczy to także kierowców autobusów miejskich) oraz zachowanie maksymalnej ostrożności na skrzyżowaniach.

Duża część kierowców wciąż nie wie, że od 2011 roku rowerzysta ma pierwszeństwo przejeżdżając przez jezdnię po ścieżce rowerowej. Szczególnie niebezpiecznym manewrem jest skręt w prawo, gdy kierowca ma ograniczone pole widzenia w prawą stronę, a jednocześnie musi ustąpić pierwszeństwa potencjalnie nadjeżdżającemu rowerzyście. Wychodzą tu także nieprzemyślane rozwiązania infrastrukturalne: w Warszawie ścieżki rowerowe są często odsunięte od ulicy, a czasem nawet odgrodzone od niej żywopłotami i inną roślinnością. W Wiedniu ścieżka biegnie zwykle skrajem ulicy i wtedy skręcający w prawo kierowca nie ma problemów z dostrzeżeniem rowerzysty – którego powinien przepuścić – w prawym lusterku.

„Kierowcy nie pamiętają o rowerzystach. Skręcając w prawo, patrzą w lewo w poszukiwaniu nadjeżdżających samochodów, a często zapominają by spojrzeć w prawo, gdzie równolegle do nich jedzie rowerzysta” – mówi Michał Kalida z Warszawskiej Masy Krytycznej, który jednocześnie przyznaje, że i rowerzyści nie zawsze dają szansę kierowcom na bezpieczną jazdę. „Słowo-klucz to ‘nagle’. Rowerzysta NAGLE skręcił lub NAGLE wjechał na drogę. Rowerzysta musi pamiętać, że za kierownicą samochodu też siedzi człowiek, wobec którego trzeba zachowywać się rozważnie i przewidywalnie” – dodaje Michał Kalida. Dlatego ważne jest odpowiednie wczesne sygnalizowanie manewrów i zwalnianie – mimo pierwszeństwa – w czasie przejeżdżania przez jednię. Mimo najszczerszych chęci, kierowca ma zawsze ograniczone pole widzenia w prawą stronę, a samochód nigdy nie staje w miejscu.

Wypadki drogowe z udziałem rowerzystów

Z suchych danych zawartych w policyjnych raportach można wysnuć wniosek, że część pretensji rowerzystów wobec kierowców jest uzasadniona. Tylko co trzeci wypadek – czyli zdarzenie w którym przynajmniej jedna osoba została ranna – zostaje spowodowany przez rowerzystę. Jednocześnie to właśnie ci, którzy poruszają się rowerami, ponoszą najcięższe konsekwencje. W wypadkach „z udziałem rowerzystów” giną głównie rowerzyści. W latach 2007-2014 rowerzyści odpowiadali za śmierć zaledwie 114 osób. W tym czasie w wypadkach zginęło aż 2785 rowerzystów.

Wbrew powszechnej opinii rowerzyści nie są zagrożeniem dla pieszych – w 2014 roku doszło zaledwie do 205 takich przypadków (i to bez ofiar śmiertelnych) – podczas gdy kierujący pojazdami silnikowymi najechali na pieszych aż 5061 razy.

Jakie wykroczenia najczęściej popełniają rowerzyści?

• Nie przestrzegają pierwszeństwa przejazdu;
• Nieprawidłowo wykonują manewr skrętu (bez jego sygnalizacji);
• Nie ustępują pierwszeństwa pieszym i nieprawidłowo przejeżdżają po przejściach dla pieszych.

Co ciekawe, w 141 przypadkach policjanci uznali, że rowerzysta, który spowodował wypadek, „nie dostosował prędkości do warunków ruchu”.

Z kolei kierowcy, którzy spowodowali wypadek z udziałem rowerzysty, w zdecydowanej liczbie przypadków (2074 w 2014 roku) nie udzielili mu pierwszeństwa przejazdu. Nieprawidłowe wyprzedzanie (402), niezachowanie bezpiecznej odległości (141) i nieprawidłowe omijanie (90) – tak często zarzucane kierowcom przez rowerzystów – są o wiele rzadsze.

„Pamiętajmy, że ruch rowerowy szybko rośnie. Nie ma dokładnych danych, ale można założyć, że ten wzrost sięga nawet 30 proc. rocznie przez kilka ostatnich lat. Mimo to liczba wypadków utrzymuje się na stałym poziomie i maleje liczba ofiar. Jest odczuwalnie bezpieczniej i grzeczniej, w Warszawie już praktycznie nie zdarza się, żeby kierowca trąbił na rowerzystę. Nawet kierowców autobusów udało się zdyscyplinować, bo rowerzyści zgłaszali ich niebezpieczne zachowania, a wiele osób jeździ z wideorejestratorami” – mówi Michał Kalida z Warszawskiej Masy Krytycznej.

Karta rowerowa dla dorosłych… serio?

W kwietniu 2016 roku pojawił się pomysł powrotu do obowiązkowej karty rowerowej, co w praktyce oznaczałoby, że także dorosły rowerzysta musiałby mieć coś w rodzaju „prawa jazdy na rower”. Tak było w Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej, natomiast wymóg ten nie jest znany w krajach rozwiniętych – i to nawet tych, które uznawane są za mekkę rowerzystów, czyli Holandii i Danii.

Tu kłania się także Konwencja Wiedeńska o Ruchu Drogowym, na podstawie której obywatele innych krajów nie będą musieli mieć karty rowerowej w Polsce, a za – jak to się mówi językiem policyjnym – karać „za nie manie” karty będzie można tylko obywateli RP. „Gdyby nawet założyć, że żaden rowerzysta, który spowodował wypadek w 2014 roku (1786) nie miał prawa jazdy, co jest statystycznie po prostu niemożliwe, to i tak większość wypadków spowodowali kierujący pojazdami z prawem jazdy” – wskazuje Marcin Hyła, prezes stowarzyszenia Miasta dla Rowerów. O ile ten na razie luźny pomysł wszedłby w życie, oznaczałby tylko kolejną biurokratyczną komplikację bez realnego wpływu na poziom bezpieczeństwa na drogach.

Odpowiedzialność rowerzysty

Inaczej niż w przypadku kierowcy, rowerzysta nie musi mieć ubezpieczenia OC i za spowodowane przez siebie szkody odpowiada na podstawie kodeksu cywilnego. Istnieje możliwość dobrowolnego wykupienia polisy OC dla rowerzysty – taką ofertę mają m.in TU Europa, Link4, Proama, PZU i Warta. Odpowiedzialność za szkody spowodowane jazdą na rowerze obejmują także polisy OC w życiu prywatnym. Taka usługa jest często połączona z ubezpieczeniem mieszkania, a jej zaletą jest szerszy zakres odpowiedzialności, który nie ogranicza się tylko do jazdy na rowerze.

PARTNEREM RAPORTU JEST: