Umowy adhezyjne w ubezpieczeniach a ochrona konsumenta

O ile możesz wybrać interesujący Cię wariant assistance, określić wartość ruchomości domowych czy wykupić dodatkowe klauzule, o tyle nie masz wpływu na cały wzorzec umowy ubezpieczenia. W efekcie podpisujesz umowę adhezyjną. Jak działa umowa adhezyjna? Sprawdź przydatne pojęcia i dowiedz się, co zrobić, kiedy podejrzewasz zakład ubezpieczeń o stosowanie niedozwolonych postanowień.

Umowa adhezyjna – definicja i strony

Kontrahenci nie mają jednakowego wpływu na ustalenia umowy adhezyjnej. Najważniejsze warunki określa strona zajmująca dominującą pozycję. W naszym przypadku tę rolę odgrywa towarzystwo ubezpieczeniowe, natomiast w innych sytuacjach silniejszym ekonomicznie podmiotem może być bank, dostawca energii elektrycznej, firma telekomunikacyjna czy producent mebli na wymiar.

Druga strona, czyli klient TU, albo zaakceptuje ogólne warunki ubezpieczenia i podpisze umowę, albo nie wyrazi zgody, co będzie równoznaczne z jej odrzuceniem. Z tego powodu umowa adhezyjna jest nazywana również umową przystąpienia (konsument musi zaakceptować OWU, aby przystąpić do ubezpieczenia). Pole do negocjacji praktycznie nie istnieje – poza możliwością rozszerzenia ochrony o dodatkowe klauzule.

Umowa adhezyjna – przykład zawarcia umowy ubezpieczenia samochodu

Właściciel BMW X7 z silnikiem diesla z 2018 roku chce podpisać umowę ubezpieczenia OC, NNW i assistance. Warszawiak używa kalkulatora OC Punkta.pl, aby porównać konkurencyjne oferty przed zawarciem umowy i uniknąć przepłacenia.

Zakres OC posiadacza pojazdu mechanicznego jest regulowany przez ustawę o ubezpieczeniach obowiązkowych, więc kierowca przywiązuje największą uwagę do warunków ubezpieczeń dobrowolnych.

Jak przejawia się w tej sytuacji umowa adhezyjna?

Zmotoryzowany wybiera m.in. sumę NNW (np. 30 000 zł w Benefii) i wariant usług assistance (np. Auto Assistance Podstawowy w Wiener), ale nie negocjuje poszczególnych postanowień w OWU. To oznacza, że jeśli zdecyduje się na wspomniany pakiet w Wiener, nie tylko zaakceptuje maksymalny limit holowania samochodu i okres wynajmu auta zastępczego, ale także zobowiąże się do przestrzegania zasad postępowania w razie zajścia zdarzenia objętego ubezpieczeniem. Oczywiście umowa adhezyjna nakłada obowiązki także na ubezpieczyciela, wskazując konsekwencje ich naruszenia.

Kalkulator OC/AC – oblicz składkę

Jakie cechy ma umowa adhezyjna?

Już wiesz, że główną cechą umowy adhezyjnej jest dominująca pozycja jednej strony, która narzuca warunki drugiej stronie. Ponadto takie umowy zawierane są masowo (także na odległość, czyli przez internet lub telefon) i mają powtarzalny charakter (nie są dostosowywane do indywidualnych potrzeb konsumentów), co przekłada się na identyczną treść.

Przypominamy, że konsument może wybrać pakiet usług ubezpieczeniowych, który najbardziej mu odpowiada, ale nie może wymóc zmian we wzorcu umowy na ubezpieczycielu. To sprawia, że jedną z największych zalet umów adhezyjnych dla TU jest ich uproszczone i przyspieszone zawieranie, co znacząco ułatwia obsługę klientów. Trudno sobie wyobrazić, ile czasu zajęłoby wystawianie polis, gdyby każdy właściciel pojazdu decydował o najdrobniejszym szczególe w umowie.

Czy umowa adhezyjna jest korzystna dla konsumenta?

Czy z punktu widzenia ubezpieczającego mienie lub osobę da się wskazać plusy umowy adhezyjnej? Tak – klienci TU mogą zawierać umowy ubezpieczenia online nawet w ciągu kilku minut. Użytkownicy porównywarki Punkta.pl wpisują niezbędne dane w krótkich formularzach, wybierają optymalne pakiety ochrony i zapoznają się z OWU. Polisy oraz inne dokumenty są wysyłane e-mailowo po opłaceniu składki przez internet. Gdyby wzorce umów nie były ujednolicone, taki proces byłby znacznie utrudniony lub nawet niemożliwy.

Należy też podkreślić, że umowy adhezyjne nakazują traktowanie klientów w ten sam sposób. Ich status społeczny nie ma znaczenia. Kupując pakiet ubezpieczeń komunikacyjnych dla Dacii Duster za 91 800 zł, masz pewność, że właściciel Audi e-tron GT quattro za 448 600 zł jest objęty tym samym OWU. Ponadto konsumenci są objęci ochroną prawną, chociażby na podstawie Kodeksu cywilnego.

Umowa adhezyjna a prawna ochrona konsumenta

Czy przedsiębiorca może dowolnie kształtować postanowienia umowy adhezyjnej, w tym prawa i obowiązki konsumenta? Oczywiście, że nie. Ogólne warunki umów są regulowane przez m.in. Kodeks cywilny. O czym powinni pamiętać klienci zakładów ubezpieczeń, nawet jeżeli czują się niepewnie na gruncie prawnym?

• Art. 353¹ k.c., mówiący o zasadzie swobody umów, stanowi, że cel i treść umowy adhezyjnej nie może się sprzeciwiać właściwościom stosunku prawnego, ustawie i zasadom życia społecznego. Jeśli tak się stanie, sprzeczne postanowienia umowy stają się nieważne zgodnie z art. 58 k.c.
• Art. 384 k.c. podaje, że ogólne warunki umów ustalone przez jedną stronę są wiążące dla drugiej, jeżeli zostały jej dostarczone przed zawarciem umowy. Strona używająca wzorca umowy w formie elektronicznej powinna go udostępnić drugiej stronie tak, aby mogła go przechowywać i odtworzyć w dowolnym momencie.
• Art. 385 k.c. podkreśla, że umowa adhezyjna powinna być jednoznaczna i skonstruowana zrozumiale dla konsumenta. Jeśli postanowienia są niejednoznaczne, interpretuje się je na korzyść konsumenta, aczkolwiek ta zasada nie jest stosowana w sprawach, których celem jest uznanie postanowień za niedozwolone.

Klauzule niedozwolone (abuzywne) w umowach adhezyjnych

Art. 385¹ k.c. wyjaśnia, że postanowienia umowy, które nie zostały uzgodnione indywidualnie z konsumentem, nie są wiążące, jeżeli formułują jego obowiązki i prawa w sprzeczności z dobrymi obyczajami oraz naruszają jego interesy. Takie postanowienia nazywa się niedozwolonymi, inaczej abuzywnymi czy szarymi. W art. 385³ k.c. znajduje się ich katalog, aczkolwiek zawiera tylko 23 kategorie klauzul, więc nie jest zamkniętą listą.

Konsumenci mogą weryfikować postanowienia budzące wątpliwości w dwóch źródłach.

• Rejestrze klauzul niedozwolonych UOKiK – zawiera klauzule uznane za abuzywne przez SOKiK przed 17.04.2016 i później, o ile pozew został wniesiony przed tym terminem. Wyszukiwanie zaawansowane pozwala na przeglądanie klauzul sklasyfikowanych jako niedozwolone w branży ubezpieczeniowej.
• Bazie decyzji Prezesa UOKiK – zawiera rozstrzygnięcia w nowszych sprawach.

Jak i gdzie zgłosić klauzulę niedozwoloną w umowie adhezyjnej?

UOKiK podkreśla, że konsument podejrzewający przedsiębiorcę o zastosowanie klauzuli niedozwolonej powinien w pierwszej kolejności skierować zapytanie do drugiej strony umowy adhezyjnej. Jeżeli strony nie dojdą do porozumienia, konsument może skierować zawiadomienie do Prezesa UOKiK.

W piśmie należy podsumować przeprowadzone rozmowy i stanowisko dominującego podmiotu. Zawiadamiający jest zobligowany również do uargumentowania, dlaczego uznaje dane klauzule za niedozwolone. Kiedy zostaje wszczęte postępowanie, mamy do czynienia z kontrolą abstrakcyjną postanowień wzorca umowy. Decyzja Prezesa UOKiK jest wiążąca dla podmiotu konstruującego umowę i konsumentów, którzy podpisali umowę z daną klauzulą.

Ponadto umowy adhezyjne przechodzą kontrole incydentalne, które są przeprowadzane w ramach postępowania sądowego. Wyrok jest zobowiązujący dla stron sporu.

Sprawdź także:

• Tajemniczy klient z UOKiK odwiedzi ubezpieczyciela?
• 10 mln kary dla UNIQA! Co było przyczyną?
• Agent ubezpieczeniowy – 3 sprawy, o których musisz pamiętać, gdy z nim rozmawiasz